Sinds de val van Lehman werden alle ‘cliffs’ (bailouts — staatshulp bij dreigend failliet) met voorrang niet voorlangs maar achterlangs omzeild. Na Lehman is er nooit meer één instituut (Fannie Mae, Freddie Mac, AIG, Citigroup, GM etc.) onderuit gegaan. Dat kon ook niet want dat zou de directe val van het dollar régime, in casu het mondiale monetaire systeem hebben ingeluid.
Anderzijds zou je kunnen zeggen, dat deze ‘cliff’ een mooie gelegenheid biedt om eens een aanzet tot schoon schip te geven, maar de point of no return is allang een gepasseerd station. In het Fed mandaat uit 1977 staat dat ‘the Board of Governors shall maintain long run growth of the monetary and credit aggregates commensurate with the economy’s long run potential to increase production, so as to effectively promote the goals of maximum employment, stable prices and moderate long-term interest rates’ (de Fed zal zorg dragen voor langlopende geld- en kredietgroei in lijn met het langlopende potentieel van de economie teneinde maximale werkgelegenheid, stabiele prijzen en een gematigd lange rente te bewerkstelligen). Er staat niet dat daartoe alle middelen zijn geheiligd inclusief bailouts, oneindige verruiming van de geldhoeveelheid (QE) of een langdurig ZIRP (zero interest rate policy) rentebeleid waarmee niet te realiseren illusies worden gewekt.
Uit dit beleid blijkt dat de Fed in alle opzichten met de rug tegen de muur staat en niets anders rest dan om de val van het monetaire systeem zo lang mogelijk uit te stellen. De overheidsuitgaven, in drie categorieën te verdelen, zijn de Fed volstrekt boven het hoofd gegroeid:
1) de uitgaven conform het ingevulde budgettaire programma dat door de diverse ministeries wordt uitgevoerd (onderwijs, defensie, infrastructuur, veiligheid etc.)
2) de verplichte uitgaven voortvloeiend uit de sociale zekerheid, de zorgsector en pensioenen van overheidsdienaren, waaraan niet te tornen valt
3) de rente die niet onderhandelbaar is
Ongeacht welk beleid er uit staat, zijn sub 2 en 3 gewoon “verplichte nummers” waarvoor te allen tijde voorzieningen getroffen dienen te worden. Als gevolg van de vergrijzing en de veroudering lopen de kosten versneld op, waarmee elke regering in de westerse samenleving te maken krijgt. Naarmate de staatsschuld oploopt, stijgt ook het rentebestanddeel. Dat kan alleen middels hogere belastinginkomsten worden aangevuld. Daar de westerse economieën nauwelijks meer groeien of zelfs neiging tot krimp vertonen, loopt het nationale inkomen terug. Van deze ontwikkeling is men in de V.S. maar al te zeer doordrongen en zal derhalve de nadruk op stimuleren (lees: de geldpers) blijven liggen.
Zo had het Amerikaanse Congressional Budget Office in 2010 al voorgerekend dat de totale ontvangsten ruimschoots door de verplichte uitgaven zouden worden ingehaald en dat dit voor de rente binnen 15 jaar zou gelden. Naar nu blijkt, gebeurt dit al in 2013!
In 2011 werd er door de federale overheid voor $2.303 miljard binnen geharkt. Het rente bestanddeel bedroeg toen $454,4 miljard, terwijl de verplichte uitgaven op $2.025 miljard uitkwamen, resulterend in een tekort van ruim $176 miljard. Voor dit fiscale jaar dat eindigde per 30 september was het tekort al met 43% gestegen naar $251,8 miljard. M.a.w. de regering staat wat sub 1 betreft al met lege handen en laat om deze reden de drukpers zo wijd mogelijk openstaan. Het maakt beslist niet meer uit hoeveel extra belastinginkomsten er binnen komen of hoeveel er bezuinigd gaat worden. Al eerder heeft u in deze column kunnen lezen dat het 200 jaar duurde voordat het eerste biljoen staatsschuld op de lat stond en dat het slechts 286 dagen kostte om het laatste biljoen bij te schrijven.
Daar de uitgaven inzake sub 1 en 2 steeds verder oplopen zal de schuldvorming in een steeds hogere versnelling komen te verkeren. Deze spiraal is absoluut 100% onomkeerbaar. De rente kan bijgevolg niet meer omhoog, waardoor spaar- en pensioenfondsen tegen de klippen lopen en het digitaal bijgedrukte papier naar bestemmingen verhuist met een marginaal toegevoegde waarde (de banken).
Dit scenario vraagt om een verdere verlaging van de kredietstatus. Dat is al een keer (vorig jaar door S&P) gebeurd zonder ernstige repercussies tot dusver. De beleidsmakers in Washington DC zullen zich ongetwijfeld verleid voelen dat risico nogmaals te nemen. Het schuldplafond is sinds 1964 al vele malen opgehoogd, terwijl er ook na de ontkoppeling van het goud (inleiding tot het huidige failliet) zelfs tot voor kort nooit een kredietbureau is geweest dat het aandorst om de credit rating van de USA te verlagen. Dus waarom al die ophef dan? Alleen vanwege de politieke controverse tussen de Dems en de Reps.
Technisch failliet
Ook al dreigt er voor de V.S. een “Grieks” scenario dan nog drijft het land op de reservefunctie van de dollar. Die rol is vooralsnog onvervangbaar ook al daalt het vertrouwen als er geen paal noch perk aan de oplopende schuld wordt gesteld. Voor de goede orde, het budgettekort ligt thans op ca. $1,3 biljoen en de staatsschuld van $16,22 biljoen loopt opnieuw tegen het jongste plafond van $16,4 biljoen. China en Japan zitten intussen samen op een dollartegoed van een slordige $5 biljoen en lijken daarmee als een Siamese tweeling vergroeid te zijn. Hier ligt het absolute breekpunt en dat zal zich op goed moment aandienen bij het voortgaan op deze route, waarbij een QE stimulering van ruim een biljoen tot dusver niet meer opleverde dan een groei van een slordige $300 miljard (ca. 2% van het BBP).
“Probleempjes”
Alle ingrediënten zoals de expiratie van Bush’ belastingverlagingen en aangekondigde bezuinigingen (opgeteld $607 miljard) ten spijt zal de schuld bijgevolg gestaag blijven stijgen. Deze fiscal cliff is in dit proces niet meer dan als een bijna irrelevante stuiptrekking te beschouwen.
Verder zit de staat nog steeds opgezadeld met de twee grootste hypotheekbanken Fannie Mae en Freddie Mac, waarmee 50% van alle hypotheken in het land door de staat worden gegarandeerd. Er zitten zeker nog 4 miljoen ‘foreclosures’ aan te komen, terwijl ca. 30% van alle hypotheken onder water staat. De banken zijn gedekt middels de opkoop door de Fed van de ‘mortgage backed securities’ en maken zich dus niet zoveel zorg over hoe het verder moet.
Een ander probleem is de werkloosheid die gestaag oploopt ook al zie je dat niet direct terug in de cijfers. Afgezien van de zgn. underemployment van ca. 16% (inclusief degenen die niet langer als werkzoekenden geregistreerd staan), dienen we ook te kijken naar de participatiegraad.
We zien dan dat er enerzijds steeds meer full-time banen verdwijnen waarvoor deels en merendeels slechts parttimers bijkomen die uiteraard als fulltimers in het cijfer meetellen.
Om de werkgelegenheid te bevorderen moet de winstbelasting van bedrijven omlaag. Dat is een must naarmate meer bedrijven minder winst produceren. Volgens de laatste stand van zaken ligt nu 61% van de tot dusver gerapporteerde cijfers over het 3e kwartaal beneden de verwachting. Ook voor het vierde kwartaal zijn de verwachtingen niet hoog gespannen.
Dat weerspiegelt zich ook in het banencijfer. Zo zijn er in de maand augustus 96.000 banen bijgekomen maar anderzijds moesten een slordige 420.000 “gelukzoekers” worden bijgeschreven in het food stamp register dat hiermee werd opgevoerd naar een nieuw record van 47,1 miljoen. De maand daarop kwamen er 175.000 banen bij maar ook het aantal food stampers steeg bijna navenant. Let wel, deze tellen niet langer mee in het cijfer van de werkzoekenden. Vandaar dat de werkloosheid zo “fraai” rond de 8% blijft vigeren.
Het gemiddeld huishoudelijk inkomen stijgt niet maar vertoont al vanaf 1990 een dalende trend; die daling komt ruwweg neer op ca. 50%. Tel daar de inflatie sinds die tijd bij op dan is het niet aannemelijk dat de consument positief gestemd kan blijven, tenzij hij zwart bijbeunt.
Niettemin wordt er van overheidswege alles aan gedaan om de cijfers zo gunstig mogelijk op te poetsen om de feel good feeling maar zo lang mogelijk in stand te houden. Recente polls van ABC News/Washington Post en NBC News/Wall Street Journal wezen uit dat 78% tegen bezuinigingen is, terwijl 80% zich anderzijds wel zorgen maakt over de stijgende schulden.
Desondanks is de overheersende perceptie dat zich ook weer een keer ten goede zal aandienen. Weinigen hebben een ‘clue’. 
Wat de situatie nog belabberder maakt is dat steeds minder afgestudeerden aan een echte baan toekomen. Zo becijferde de Northeastern University’s Center for Labour Market dat 53,6% van alle afgestudeerden onder de leeftijd van 25 of werkloos zijn of een baan onder hun kunnen hebben c.q parttimer zijn. Vooral “leuk” voor degenen die ook nog opgescheept zitten met een gemiddelde studieschuld van $26.600 en dat is tweederde van deze “meute”.
Voorts zijn er de gepensioneerden, die de waarde van hun huis met gemiddeld 30% hebben zien terugkachelen, de laatste 4 jaar niks op de beurs hebben verdiend, hun rente inkomsten hebben zien dalen, hun koopkracht als gevolg van de gestegen huishoud‑, transport- en ziektekosten hebben zien dalen en zich verder zorgen moeten maken over hun contante pensioenuitkeringen. Voor zover ze zelf nog in aandelen zitten, dienen ze rekening te houden met een verhoging van de dividendbelasting, juist nu die rendementen er steeds beter gaan uitzien.
Laten we wel zijn, een economie draait in de eerste plaats op de mate van bedrijvigheid. Als die niet of nauwelijks stijgt en de overheidsbestedingen vallen terug als gevolg van gebrek aan budget dan zijn de economische perspectieven op z’n zachtst gezegd niet om over naar huis te schrijven.
Wanneer we kijken naar de onderstaande chart dan schommelt deze in 2012 tussen 52% en 60%; beneden 50% is er sprake van afnemende bedrijvigheid. Voor het volgend jaar wordt opnieuw een daling voorzien.
NB. opvallend genoeg lopen beide charts als graadmeter behoorlijk synchroon.
De Leading Index combineert diverse items als housing permits, werkloosheidsclaims, rente spreads, productiecijfers, de beursontwikkeling etc.. Met een uitslag boven 0 is er sprake van groei en beneden 0 een krimp. Sinds 2009 wordt er al met de 0‑lijn geflirt.
Tenslotte de huizenmarkt die “flink” in de lift zit, zegt men. Jawel, maar niet als je weet dat het de hedgefondsen van de grote banken zijn die verreweg de meeste leegstaande of in “foreclosure” verkerende panden opkopen en deze weer als huurpanden uitzetten om rendement te kunnen genereren. Daarmee schijnt de bodem wel uit de markt te zijn genomen. De bouwers doen weer betere zaken omdat rijkere Amerikanen als ook buitenlanders als gevolg van de sterk gedaalde grondprijzen en een goedkopere dollar een nieuw huis laten bouwen. De gemiddelde Amerikaan komt er evenwel niet aan toe.
De meeste economen denken dat elke dollar aan bezuiniging een omgekeerd evenredig effect heeft op de economische groei. Economen van het IMF die ook naar Europa hebben gekeken, voorzien zelfs een negatief effect met de factor van 1,7. Op basis van het bovenstaande verwacht Capitol Economics, één van de belangrijkste macro-economische onderzoeksbureaus, dat “de klif” wordt genomen met een besnoeiing van niet meer dan een slordige $100 miljard. En daarmee zouden de kool en de geit opnieuw gespaard worden.
Enige (radicale) oplossing
Ex-presidentskandidaat Ron Paul ziet als enige oplossing: ‘the only solution to this mess is to allow the US housing market to clear, all of the bad mortgage debt must be liquidated, whether via foreclosure or bankruptcy; banks must face the music; only by allowing the housing market to clean up we may rebuild our shattered economy from a stable foundation’; we owe it to future generations’. (de enige manier om van deze puinhoop af te komen is om de huizenmarkt op te schonen; alle slechte hypotheekschuld moet via veilingen of schuldsanering (bankroet) geliquideerd worden; banken zullen de waarheid onder ogen moeten zien; alleen met een gezonde huizenmarkt kunnen we onze gehavende economie weer opbouwen; dat zijn we aan toekomstige generaties verplicht).
Van Europa met een groeiverwachting van 0,1% in 2013 (raming Europese Commissie) valt evenmin iets te verwachten, terwijl nog niet lang geleden werd uitgegaan van een minimale groei van 1%. De Britse Telegraph voegde er fijntjes aan toe: they are still dreaming in Technicolor over there, as there is no chance to recovery’ (in Europa wordt nog steeds in Technicolor gedroomd, terwijl er geen kans op herstel is), maar wat te denken van GB.
Beangstigend Vooruitzicht
Afgaande op de wijze waarop Lehman vier jaar geleden met een derivatenspoor van bijna 100 biljoen ten onder ging, moet je er niet aan denken dat landen als Spanje en Italië een dergelijk lot is beschoren. Kortom, wanneer de wal het schip keert zullen we straks met z’n allen door wringer worden gehaald en er letterlijk volkomen platzak uitkomen als we niet de nodige stappen hebben genomen. Om deze reden zal de fiscale “klif” niet meer dan een geval van symptoombestrijding blijken te zijn.
Robert Broncel
Voor US Markets